Kunst en wetenschap, of wetenschap en kunst

Kunst en wetenschap, twee benamingen, twee verschillende domeinen. Alleszins, zo lijkt dit toch te zijn. Zeker in onze huidige, woelige tijden: de ene floreert, de andere protesteert. Maar zijn kunst en wetenschap wel zo verschillend? Of zien we misschien iets over het hoofd?

Op het eerste zicht lijken kunst en wetenschap inderdaad twee verschillende domeinen. Wetenschap wordt vandaag de dag gewoonlijk geassocieerd met gegevens, noodzaak, de ontdekking van de waarheid. Kunst, integendeel, wordt gezien, als gevoelens, plezier en het ontdekken van de schoonheid eerder dan de waarheid[1]. Voor beide kan je worden opgeleid, maar vooral kunst lijkt een soort van aangeboren ‘artistiek talent’ te vereisen. En zo lijkt het dat de ene wetenschapper en de andere kunstenaar is.

Voor de 19^de eeuw was dit onderscheid echter minder vanzelfsprekend. Het grootste gedeelte van onze menselijke geschiedenis werd er immers enkel gesproken over kunstenaars. De term ‘wetenschapper’ werd slechts rond het midden van 1800 in het leven geblazen. Betekent dit dat er voor de 19^de eeuw dan niet aan een soort van ‘wetenschappelijke handelingen’ gedaan werd? Integendeel, Galilei die bewees dat de aarde rond de zon draaide en Harvey die de bloedsomloop beschreef, zijn slechts twee voorbeelden van de talrijke figuren werkzaam voor 1800, die in onze geschiedenisboeken (inclusief het online geschiedenisboek Wikipedia) vermeld staan als wetenschappers. De kans dat zij zichzelf echter ook zo beschreven, is kleiner.

Een eerste vraag die de opmerkelijke lezer kan stellen is waarom er dan vanaf het midden van 1800 een onderscheid gekomen is tussen wetenschap en kunst. Zoals vaak in geschiedschrijving is het moeilijk om één specifieke oorzaak aan te duiden, maar gaat het eerder over veranderende maatschappelijke tendensen. In dit geval worden de Verlichting, de beweging van intellectuelen die door gebruik van rede waarheden wilden ontdekken[1], en de industrialisering, het mechaniseren van het productieproces[2], aangehaald. Niettegenstaande zijn er ook figuren geweest, zoals Plato, die al sinds vroeg wortels hebben gecreëerd voor dit onderscheid.

Maar inderdaad, opmerkelijke lezer, een nog belangrijkere vraag is waarom er dan voor de 19^de eeuw géén onderscheid gemaakt werd tussen wetenschap en kunst. Het grootste gedeelte van onze menselijke geschiedenis waren kunst en wetenschap één. Een wetenschapper-kunstenaar werd immers gedreven vanuit een verlangen om te observeren en te creëren. En het product of resultaat werd gebruikt om deze observaties te communiceren. Schetsen van planten, dieren, sterren en de menselijke anatomie waren kunstobjecten om feiten te checken[3]. Kunst en wetenschap vloeiden in elkaar over. En terecht ook, want beide willen (een gedeelte van) de wereld bevatten, interpreteren en representeren. Het enige verschil, wat mee uitvergroot werd door de bovengenoemde Verlichting en industrialisering, is de methode en uitdrukkingen die ze gebruiken om hun observaties en interpretaties weer te geven.

Vanaf de 19^de eeuw is, zoals Zhu en Goyal het beschrijven, dit ‘oppervlakkige’ verschil de belangrijkste reden geworden voor het onderscheid tussen wetenschap en kunst, wetenschappers en kunstenaars zoals we dat vandaag de dag maken[3]. Een jammerlijke, maar begrijpelijke evolutie, waardoor het besef van de jarenlange verwevenheid tussen beide verloren gegaan is.  

Het is echter niet te laat voor een re-integratie van beide, een tendens die in sommige instituten en werkgroepen al aan de gang is[3][4]. Zo wordt er meer en meer beroep gedaan op kunstenaars voor het representeren van onderzoeksdata. Kunst kan echter ook gebruikt worden als data an sich, zoals onderzoeksparticipanten zich laten uitdrukken door het maken van schilderijen, foto’s, werken met geluiden: een bron van informatie[4]. Een mooie en belangrijke tendens. Mooi, omdat beide disciplines elkaars inspiratiebron kunnen zijn, of denk maar aan Fibonnaci, de wiskundige met zijn cijferreeks die inspiratie werd voor muziekcomposities[3]. Belangrijk, omdat veel inspiratie en informatie verloren kan gaan door te focussen op verschillen tussen deze disciplines, of denk maar aan het mislopen van de Foldscope, een low-cost microscoop ontwikkeld ter globalisering van de wetenschap en enorm veel gebruikt in ontwikkelingslanden, die ontworpen is steunende op de principes van origami, je weet wel, de Japanse kunst om zaken te vouwen[3].

Kunst en wetenschap, of wetenschap en kunst, twee disciplines die, zonder dat we het altijd beseffen, jarenlang één waren. Laten we onze geschiedenis dus niet verliezen en ons inzetten om bruggen te blijven bouwen. Want ja, ook een brug is (in een land/stad/dorp met de juiste prioriteiten) gebaseerd op wetenschap én kunst. Of zeg ik beter de wetenschapskunst?

---

[1] Eisner, E., & Powell, K. (2002). Art in Science?. Curriculum Inquiry, 32(2), 131-159

[2] Schatzberg, E. (2012). From art to applied science. Isis, 103(3), 555-563

[3] Zhu, L., & Goyal, Y. (2019). Art and science: Intersections of art and science through time and paths forward. EMBO Reports, 20(2), e47061

[4] Coemans S. & Hannes, K. (2016). Kunst is wetenschap: Over de uitbreiding van onze wetenschappelijke toolbox. KU Leuven blogt.