Een ode aan de dagdromer

Het nieuwe schooljaar staat voor de deur. Voor velen onder ons—schoolgaande jeugd of niet—is dit een uitgelezen kans om goede voornemens scherp te stellen. Meer sporten, minder alcohol drinken, stoppen met roken, minder op de smartphone scrollen, vaker op bezoek bij bomma en bompa, meer boeken lezen, minder uitstellen, meer mindful in het leven staan. En voor sommigen hoort hier misschien ook bij: wat minder dagdromen.

Dagdromen heeft dan ook een slechte reputatie. Het leidt ons af van geconcentreerd werken of studeren, zorgt er al eens voor dat we een afrit voorbij rijden of vergeten uit te stappen aan de juiste bushalte, dat we die ene zin al voor de tiende keer lezen zonder echt te verwerken wat er staat, dat we wel staan te knikken maar eigenlijk niets gehoord hebben van het verhaal van onze gesprekspartner of bijna niets hebben opgestoken van die ene lezing. Maar ondanks de afkeurende blik van (sommige) leerkrachten, ouders of werkgevers moeten we eigenlijk niet te streng zijn voor onze dagdromende geest. Er is namelijk een goede reden waarom onze gedachten zo vaak afdwalen. In deze blog vertellen we je waarom!

Spontane gedachten

Het wetenschappelijk onderzoek naar dagdromen en gelijkaardige fenomenen is nog vrij jong, maar is de laatste jaren sterk toegenomen. Er worden verschillende termen gebruikt om naar een aantal gerelateerde processen te verwijzen. Zo spreken sommige studies over dagdromen maar andere over gedachtedwalen (mind-wandering), taak-ongerelateerde gedachten of zelf-gegenereerde mentale activiteit. Deze termen worden soms samengebracht onder de overkoepelende noemer spontane gedachten. Dit zijn gedachten die spontaan in ons opkomen, die ons als het ware mentaal wegleiden van de activiteit die we op dat moment aan het doen zijn of de omgeving waarin we ons bevinden, en die niet door middel van mentale inspanning in een bepaalde richting worden gestuurd maar zich vrij ontwikkelen.

Wanneer we dit soort spontane gedachten hebben dan zijn andere hersengebieden actief dan wanneer we sterk gestuurde, taakgerichte gedachten hebben. Dit netwerk van hersengebieden wordt ook wel het “default mode netwerk” genoemd. Dezelfde gebieden zijn ook actief wanneer we bijvoorbeeld aan bewuste zelfreflectie doen of wanneer we een bepaalde persoonlijke herinnering proberen op te halen.

Spontane gedachten komen relatief vaak voor. Het is moeilijk om hier een precies getal op te plakken, maar volgens sommige studies zouden we er een derde of zelfs meer van onze (wakkere) tijd aan spenderen.

De kosten en baten van dagdromen

Initieel focuste veel onderzoek op de negatieve gevolgen van spontane gedachten tijdens het uitvoeren van doelgerichte taken. Uit deze studies blijkt—misschien niet zo onverwacht—dat spontane gedachten een negatieve invloed kunnen hebben op onze prestaties. Bovendien zijn er ook studies die aantonen dat een hogere frequentie van dagdromen gerelateerd is aan een meer bedrukte stemming en lagere levenstevredenheid.

Wetenschappers zijn het er echter over eens dat een fenomeen dat zo wijdverspreid en veelvoorkomend is ook een adaptieve functie moet hebben. Hoewel het onderzoek naar positieve gevolgen nog een stuk beperkter is, zijn er belangrijke aanwijzingen over hoe spontane gedachten ons op verschillende vlakken in het leven kunnen helpen:

Plannen voor de toekomst en doelen nastreven

Onze gedachten dwalen vaak spontaan af naar ergens in de toekomst. We bedenken wat we straks niet mogen vergeten op te pikken van de winkel, we denken na over een gepast cadeautje voor een verjaardag, we mijmeren over mogelijke studiekeuzes of werk opportuniteiten, we dromen alvast van onze nakende vakantie in Portugal. Spontane gedachten kunnen ons op verschillende manieren helpen om toekomstige plannen te maken. Ze staan ons toe om mentaal verschillende scenario’s af te toetsen en zo bepaalde knopen door te hakken. Ze herinneren ons ook aan persoonlijk relevante doelen en welke stappen gezet moeten worden om deze te verwezenlijken, en ze helpen ons mogelijke obstakels te anticiperen. Bovendien kan het visualiseren van toekomstige beloningen ons ook aanmoedigen om door te zetten en niet de kortste weg tot voldoening te nemen.

Creativiteit en probleemoplossend denken 

Iedereen kent wel dat gevoel van een briljant idee dat je overvalt net wanneer je onder de douche staat. Wanneer we onze hersenen even de vrijheid geven om onze gedachten de vrije loop te laten, dan kunnen er nieuwe creatieve linken gelegd worden en nieuwe ideeën ontstaan. Wanneer je het gevoel hebt vast te zitten met een probleem of in een creatieve impasse zit, kan het dus een goed idee zijn om je hersenen een pauze te gunnen en bijvoorbeeld even te gaan uitwaaien op een wandeling.

Zelfreflectie en sociaal functioneren

Tijdens onze dagdromen denken we geregeld aan onszelf en andere mensen. Op deze manier helpen ze ons om stil te staan bij de persoon die we willen zijn. Ze geven ruimte om onze handelingen en emotionele reacties te evalueren, en om stil te staan bij de emoties en motieven van anderen. Op deze manier kunnen ze bijdragen aan een meer empathische houding.

Betekenis geven aan gebeurtenissen en ons leven

We denken vaak spontaan na over betekenisvolle gebeurtenissen uit ons verleden, over onze huidige situatie en over mogelijke toekomstige paden. Op deze manier kunnen spontane gedachten ons ook ondersteunen bij het integreren van onze ervaringen tot een betekenisvol levensverhaal. En dat is niet onbelangrijk, want onderzoek toont aan dat de ervaring van betekenis in het leven bijdraagt tot gezond psychologisch functioneren.

Constructief dagdromen vs. piekeren

Dagdromen lijkt dus zowel negatieve als positieve gevolgen te hebben. Wanneer is dagdromen dan wel en niet constructief? Studies tonen aan dat de inhoud van onze gedachten hier een belangrijke rol in spelen. Zo zijn gedachten over de toekomst en gedachten over onze dichte vrienden en familie meer voorspellend voor positieve uitkomsten, terwijl eenzijdige gedachten over het eigen verleden sterker samenhangen met een negatieve stemming. In dit opzicht is het belangrijk om er op te letten dat dagdromen niet omslaat in piekeren. In het geval van piekeren hebben de gedachten een minder vrij karakter en komen steeds dezelfde gedachten terug, die vaak een negatieve, zelfkritische lading hebben. Maar wanneer onze dagdromen vrij mogen rondspringen van betekenisvolle herinneringen naar kleine en grote toekomstige plannen, van zelfreflectie naar warme gedachten over de significante personen in ons leven, en van het ene creatieve idee naar het andere, dan zijn het geen gedachten om te verbannen uit ons leven maar om te omarmen.

Conclusie

Als we de vele voordelen van spontane gedachten op een rijtje zien staan dan is het makkelijker te begrijpen waarom we zo vaak verleid worden tot dagdromen. Dagdromen en andere vormen van spontane gedachten zijn niet zomaar ongewilde ‘storingen’ in onze hersenen, ze vervullen ook een belangrijke functie in ons dagelijks leven. Misschien kunnen we dit zien als een uitnodiging om wat minder hoge aandachtseisen te stellen aan de kinderen en volwassenen om ons heen, en aan onszelf, en om dagdromen te herkaderen als een belangrijk proces dat ons mee in staat stelt om betekenis te geven aan onze ervaringen en relaties.

Foto’s door Idzard Schiphof en Nathan Dumlao via Unsplash

Bronnen

Baird B, Smallwood J, Schooler JW. Back to the future: Autobiographical planning and the functionality of mind-wandering. Consciousness and Cognition. 2011;20(4):1604-11.

Christoff K, Irving ZC, Fox KC, Spreng RN, Andrews-Hanna JR. Mind-wandering as spontaneous thought: a dynamic framework. Nature Reviews Neuroscience. 2016;17(11):718.

Giambra LM, Traynor TD. Depression and daydreaming: An analysis based on self-ratings. Journal of Clinical Psychology. 1978;34(1):14-25.

Killingsworth MA, Gilbert DT. A wandering mind is an unhappy mind. Science. 2010;330(6006):932-.

Mar RA, Mason MF, Litvack A. How daydreaming relates to life satisfaction, loneliness, and social support: The importance of gender and daydream content. Consciousness and Cognition. 2012;21(1):401-7.

McMillan R, Kaufman SB, Singer JL. Ode to positive constructive daydreaming. Frontiers in psychology. 2013;4:626.

Poerio GL, Totterdell P, Emerson L-M, Miles E. Love is the triumph of the imagination: Daydreams about significant others are associated with increased happiness, love and connection. Consciousness and Cognition. 2015;33:135-44.

Ruby FJ, Smallwood J, Engen H, Singer T. How self-generated thought shapes mood—the relation between mind-wandering and mood depends on the socio-temporal content of thoughts. PloS one. 2013;8(10).

Smallwood J, O’Connor RC, Sudbery MV, Obonsawin M. Mind-wandering and dysphoria. Cognition and Emotion. 2007;21(4):816-42.

Smallwood J, Schooler JW. The science of mind wandering: empirically navigating the stream of consciousness. Annual Review of Psychology. 2015;66:487-518.

Stawarczyk D, Majerus S, Van Der Linden M, D’Argembeau A. Using the Daydreaming Frequency Scale to Investigate the Relationships between Mind-Wandering, Psychological Well-Being, and Present-Moment Awareness