In het huidige tijdperk waarin sociale media overheerst, waar iedereen ‘vriend’ is met iedereen, en je slechts een muisklik verwijderd bent van ‘verbondenheid’ met anderen, lijkt eenzaamheid onmogelijk. De realiteit is echter anders. Aanhoudende eenzaamheid is een ernstig probleem en iedereen kan vereenzamen, ook jongeren met een uitgebreid online sociaal netwerk. Je hoeft je niet meteen zorgen te maken als je je even eenzam voelt, maar aanhoudende eenzaamheid kan ernstige gevolgen met zich meebrengen, zoals een depressie. Mijn doctoraatsonderzoek focuste zich onder meer op het begrijpen van hoe en waarom eenzaamheid en depressie zo vaak samen voorkomen, in de hoop dat dergeljke kennis een sleutel kan zijn tot het bieden van hulp aan deze jongeren in de praktijk.
Een eerste vraag die we wilden beantwoorden, is wat aanleiding geeft tot wat. Leidt de ervaring van eenzaamheid na verloop van tijd tot depressieve symptomen? Of omgekeerd, zorgen depressieve symptomen voor problemen in je relaties en zorgt dit zo voor meer eenzaamheid? Of is er sprake van een vicieuze cirkel waarbij beiden elkaar versterken? Om een antwoord te vinden op deze vragen deden we een vragenlijstenonderzoek bij Belgische universiteitsstudenten en bij Nederlandse studenten uit het secundair onderwijs. De resultaten van ons onderzoek tonen aan dat eenzaamheid en depressieve symptomen heel vaak hand in hand gaan en dat ze veelal van langdurige aard zijn. Eenzame jongeren lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van depressieve symptomen. Aanhoudende gevoelens van eenzaamheid tasten het psychologisch welbevinden van jongeren aan, in die mate dat een depressie kan ontstaan. Ook omgekeerd, weliswaar in minder sterker mate, lopen jongeren met depressieve symptomen een groter gevaar om gevoelens van eenzaamheid te ontwikkelen. Het gedrag van depressieve jongeren lokt vaak negatieve reacties uit bij hun omgeving, ze tonen vaak minder interesse in hun vrienden, of zijn vaker afwezig op school – wat eenzaamheid in de hand kan werken. Samengevat wijzen onze resultaten op een gevaarlijke vicieuze cirkel tussen eenzaamheid en depressie. Die vicieuze cirkel vinden we terug zowel voor jongens als meisjes en zowel voor studenten in het secundair onderwijs als universiteitsstudenten.
Een belangrijke resterende vraag is hoe we kunnen voorkomen dat jongeren verstrikt raken in deze vicieuze cirkel. Waarom ontwikkelen sommige eenzame jongeren een depressie? De resultaten van ons onderzoek tonen aan dat eenzame jongeren geneigd zijn om op een passieve manier om te gaan met hun eenzaamheid in plaats van op een actieve manier. Eenzame jongeren voelen zich vaak hopeloos en laten zich passief meeslepen door hun negatieve gevoelens, in plaats van op een actieve manier iets aan de situatie te proberen veranderen. Dat passieve gedrag veroorzaakt op zijn beurt dan weer stijgingen in depressieve symptomen. Onze resultaten tonen verder aan dat er vooral één specifieke vorm van dergelijk passief gedrag schadelijk is, met name ruminatie. Ruminatie is het herhaaldelijk en passief focussen op de symptomen en oorzaken van negatieve gebeurtenissen. Stilstaan bij negatieve gebeurtenissen kan vaak nuttig zijn, maar rumineren is een schadelijke variant hiervan en wordt opgevat als het voortdurend en oncontroleerbaar piekeren zonder tot een oplossing te komen. Wanneer eenzame jongeren niet kunnen stoppen met piekeren over hun eenzaamheid, lopen ze dus een verhoogd risico op depressieve symptomen.
Met dit doctoraatsonderzoek hopen we een bijdrage te kunnen leveren aan het helpen doorbreken van de vicieuze cirkel tussen eenzaamheid en depressie bij jongeren. Zo wijzen onze resultaten op het belang van tijdig ingrijpen en van het verhinderen van oncontroleerbaar piekeren om te voorkomen dat eenzaamheid tot een depressie escaleert.
Meer lezen?
Vanhalst, J. (2013). Eenzaamheid en depressie bij jongeren: Hoe kunnen we deze vicieuze cirkel doorbreken? Caleidoscoop, 25 (1), 6-13.
Vanhalst, J., Klimstra, T. A., Luyckx, K., Scholte, R. H. J., Engels, R. C. M. E., & Goossens, L. (2012). The interplay of loneliness and depressive symptoms across adolescence: Exploring the role of personality traits. Journal of Youth and Adolescence, 41, 776-787.
Vanhalst, J., Luyckx, K., Raes, F., & Goossens, L. (2012). Loneliness and depressive symptoms: The mediating and moderating role of uncontrollable ruminative thoughts. Journal of Psychology: Interdisciplinary and Applied, 146, 259-276.
Vanhalst, J., Luyckx, K., & Teppers, E., Goossens, L. (2012). Disentangling the longitudinal relation between loneliness and depressive symptoms: Prospective effects and the intervening role of coping. Journal of Social and Clinical Psychology, 31, 810-834.
opgroeienblog.wordpress.com 