Recent doken er alweer getuigenissen op over zware pesterijen op school. Meer effectieve inspanningen zijn nodig om leerkrachten en scholen sterker toe te rusten zodat ze (cyber)pesterijen met nog meer succes kunnen helpen terugdringen. Alle kinderen en jongeren hebben immers recht op een veilige en krachtige leeromgeving om zo tot volle ontwikkeling te kunnen komen.
Pesten is een vorm van doelbewuste herhaaldelijke agressie die schade toebrengt aan iemand die minder macht heeft en daardoor de agressie moeilijk kan doen stoppen. Kinderen en jongeren die pesten putten zichzelf en hun slachtoffer uit om binnen de groep een belangrijke(re) plek te verwerven. Zonder tegenstand gaat het pesten door. Stilzwijgend toekijken speelt in het voordeel van de pester(s): zij voelen zich hierdoor gesteund. Omstanders die afkeuring tonen of het slachtoffer in bescherming nemen, remmen het pesten af. Slachtoffers krijgen dan (eindelijk) het gevoel dat ze er wel toe doen. Leerkrachten kunnen bijdragen tot die gezonde ommekeer. Het is belangrijk dat leerkrachten zich bewust zijn van hun rol, vertrouwen opbouwen in hun aanpak en – niet in het minst – met elkaar en met leerlingen aan hetzelfde zeel trekken.
In Vlaanderen wordt nog altijd ongeveer één leerling op zes het slachtoffer van pesterijen. Eén op tien krijgt te maken met cyberpesten. In beide gevallen blijven de pesterijen vaak lang onder de radar. Veel kinderen en jongeren vertellen niemand over pesten. Dat maakt het nog lastiger voor leerkrachten en ouders om te achterhalen wat er zich afspeelt. Fysieke en verbale aanvallen, zoals op de beelden van het pestprobleem in Sint-Truiden, springen sneller in het oog. Ze worden terecht als zeer ernstig bestempeld. Subtielere vormen van (relationeel) pesten zoals uitsluiten, roddelen of negeren, vallen minder op. Het vraagt oefening om ze te detecteren. De ernst ervan mag niet worden onderschat. Hier is de pestpijn niet noodzakelijk minder. Onderzoek leert dat leerkrachten relationeel pesten minder serieus nemen. Ze tillen er niet alleen minder zwaar aan maar ze geven ook minder erkenning aan wie er het slachtoffer van wordt. Op fysieke of verbale pesterijen wordt daarentegen wel en veel krachtiger gereageerd. Om pesterijen in een vroeg stadium op te merken is het nodig (kleine) signalen te herkennen in het gedrag van kinderen en jongeren en in dat van de groep. Ook toezicht in de schoolomgeving en online zijn cruciaal. Goede communicatie en een sterke ouderbetrokkenheid vergroten de kans op het snel herkennen van probleemsituaties, ook online.
De recente getuigenissen tonen sprekend de machteloosheid die gepeste leerlingen ervaren. Onderzoek toont aan dat het voor slachtoffers een groot verschil maakt wanneer ze steun krijgen vanuit hun omgeving. Ondersteunend contact met medeleerlingen en leerkrachten zorgt ervoor dat ze minder getraumatiseerd raken, minder gaan twijfelen aan zichzelf, minder eenzaam zijn, minder stress ervaren. Hogerop zeiden we het al: niets doen zorgt ervoor dat het pesten blijft doorgaan.
In ons onderzoek (vierde tot zesde leerjaar) gaven de meeste kinderen aan dat ze de relatie met hun leerkracht als warm en ondersteunend ervaarden. Driekwart van de leerlingen is ervan overtuigd dat leerkrachten (heel) veel kunnen doen om pesten op school te verminderen. Iets minder dan de helft vond dat hun leerkracht (bijna) altijd goed reageert wanneer er gepest wordt. Echter, iets meer dan een derde oordeelde dat hun leerkracht (bijna) nooit goed reageert op situaties waarin er gepest wordt. De leerkrachten die wij bevroegen, achtten het in elk geval nodig om op pestgedrag te reageren. Ze gebruiken daarvoor verschillende strategieën. Ons eigen en internationaal onderzoek tonen aan dat niet elke tussenkomst even effectief is. In een aantal gevallen leggen leerkrachten de schuld bij gepeste leerlingen zelf. Vreemd genoeg komt dit ook voor in scholen die nochtans al mooie resultaten neerzetten. Meer onderzoek is nodig om het inzicht in helpende, maar ook schadelijke reacties van leerkrachten bij pesten te vergroten.
Positief is in elk geval dat leerkrachten getraind kunnen worden om pestproblemen te voorkomen of te doen stoppen. Daar is nog meer aandacht voor nodig in de opleiding en permanente vorming van leraren. In ons eigen onderzoeksteam maken we op dit ogenblik werk van een wetenschappelijk onderbouwde trainingsmodule die leerkrachten versterkt in het opbouwen van positieve relaties met en tussen hun leerlingen. Ook leren we hen gepast reageren op pestincidenten. De deelnemende scholen beseffen ook dat teamwerk noodzakelijk is. Een gedeelde visie, een gedeelde taal, steun van collega’s: ook dat zorgt ervoor dat leerkrachten er sterker staan.
Elk geslaagd antipestbeleid steunt op vertrouwen. Laat ons daarom nog meer op onze (ook aankomende) leerkrachten bouwen.
Opinie in verkorte vorm gepubliceerd in De Standaard op 21/12/2021.
Door Karlien Demol, Chloë Finet, Fleur van Gils, Hilde Colpin, Karine Verschueren en Gie Deboutte.
opgroeienblog.wordpress.com 
Dit is op X, Y of Einstein? herblogd.