Is de winnaar van de ‘slimste mens ter wereld’ ook echt de intelligentste persoon op deze wereld? Heeft een oudere broer sowieso een hoger IQ ten opzichte van zijn jongere zusje omdat hij al meer geleerd heeft in de klas? Naar aanloop van enkele misvattingen over intelligentietesten, een blogbericht over de ideeën achter intelligentietesten.
Katrien Koenen is doctoraatsassistent aan de KU Leuven. Ze doet onderzoek naar leerkracht-kind interacties en begeleidt de practica van het vak Psychodiagnostiek aan de KU Leuven.
Veerle Briers is onderzoeksmedewerker aan de KU Leuven. Ze werkt mee aan de ontwikkeling van de WISC-VNL en begeleidt eveneens de practica van het vak Psychodiagnostiek aan de KU Leuven
IntelligentieQuotiënt (IQ) ≠ Intelligentie
In de volksmond worden intelligentie en IQ vaak door elkaar gebruikt. Idealiter verwijzen deze beide begrippen ook naar hetzelfde: de cognitieve vaardigheden van de mens. Toch is er een duidelijk én zeer belangrijk verschil tussen beide begrippen. Intelligentie slaat op de cognitieve vaardigheden van de mens, terwijl IQ louter een poging is om intelligentie (in cijfers) vast te leggen. Intelligentie op zich is niet meetbaar en is eerder een abstract begrip om naar de cognitieve vaardigheden van de mens te verwijzen. Intelligentietesten, waaruit een persoonlijk IQ afgeleid kan worden, doen een poging om intelligentie te meten maar deze staat bijvoorbeeld nooit los van schattings- en meetfouten.
Het ene gemiddelde is het andere gemiddelde niet
Van Dale geeft ons twee definities bij het woord “gemiddelde”. Enerzijds is gemiddelde ‘die maat, waarde, grootte hebbend die men krijgt door het totaal te delen door het aantal’. Anderzijds kan gemiddelde ook verwijzen naar ‘het midden houdend tussen twee uitersten’. Maar: het ene gemiddelde is het andere niet! De eerste vorm zijn we gewoon in het dagelijkse leven. Als jouw dochter thuiskomt met haar rapport staat er vaak een ‘klasgemiddelde’ op: alle punten van de leerlingen gedeeld door hoeveel leerlingen er in haar klas zitten. Dit gemiddelde is afhankelijk van de leerlingen in de klas van jouw dochter: zit jouw dochter in een zwakke klas, dan kan het gemiddelde 6 op 10 zijn. Zit jouw dochter, met dezelfde capaciteiten, in een sterke klas, dan kan het gemiddelde 8 op 10 zijn (voor eenzelfde toets). Dit gemiddelde kan dus veranderen afhankelijk van de personen waarop het berekend is. Intelligentietesten gebruiken het gemiddelde als ‘het midden houdend tussen twee uitersten’ (weinig intelligent versus zeer intelligent) en werken met een vooraf vastgelegd gemiddelde: bij een intelligentietest ligt het gemiddelde namelijk altijd op ‘100’.
Het gemiddelde IQ is dus altijd ‘100’: na het testen met een normgroep, worden de scores zo geschaald dat alle scores normaal verdeeld zijn rond het gemiddelde van 100. Dit betekent ook dat 50% van de bevolking een gemiddeld IQ heeft (een IQ tussen 90 en 110). Als we meer naar de uiterste gaan, betekent dit dat 95% van de bevolking een IQ tussen 70 en 130 heeft. Vandaar komen ook de grenzen voor zeer zwakbegaafd (IQ= 70) en zeer begaafd (IQ =130), twee subgroepen die dan elk 2.5% van de bevolking bevatten. Deze herschaling naar het vooraf bepaalde ‘100’ als gemiddelde betekent dus dat een IQ-score ‘relatief’ is t.a.v. de normgroep waarop de herschaling gebaseerd werd: jouw prestaties op de intelligentietest worden dus vergeleken met anderen (de normgroep) om jouw IQ vast te leggen. Hoewel jouw score dus wel afhankelijk is van de personen die bevraagd werden (normgroep), blijft het gemiddelde van intelligentie wel steeds 100 (omdat dit vooraf vastgelegd werd).
Ouder worden: slimmer maar niet intelligenter?
Heeft een oudere broer sowieso een hoger IQ ten opzichte van zijn jongere zusje omdat hij al meer geleerd heeft in de klas? Met andere woorden: stijgt IQ mee met de leeftijd (bij kinderen)? Neen! Hoewel een tienjarige meer geleerd zal hebben dan zijn vijfjarig zusje, hoeft hun IQ niet verschillend te zijn. Als je de redenering van daarnet volgt, is IQ relatief t.a.v. de gebruikte normgroep. Verander je de normgroep, dan verkrijg je andere IQ-scores. Als je een intelligentietest gaat afnemen van een tienjarige leerling, zal je hiervoor niet de normen gebruiken van vijfjarige kleuters. Deze jongeman zou dan wel eens een torenhoog IQ uitkomen, alleen al omdat hij vergeleken wordt met een normgroep van vijfjarigen. Eenzelfde intelligentietest kan bij beide kinderen afgenomen worden, maar hun scores zullen met een andere (leeftijd-gerelateerde) normgroep vergeleken worden. Hoe hun leeftijdsgenootjes het deden op de verschillende oefeningen in de test, zal hun IQ-score bepalen.
Alles zit hem eigenlijk in de ‘normgroep’ waarmee je vergeleken wordt. De consequenties daarvan kunnen echter op een subtielere manier een invloed hebben op de onder- of overschatting van een IQ-score: zo kunnen nationaliteit of cultuur eveneens een impact hebben op de behaalde scores op een intelligentietest. Het is daarom van belang om na te gaan op basis van welke criteria de normgroep van de test die afgenomen wordt, is opgesteld. De representativiteit van de steekproef waarop de normen zijn bepaald, bepalen de betekenis en de reikwijdte van de test. Als je bij een anderstalige nieuwkomer een Vlaamse IQ-test gaat afnemen, hoeft het niet te verbazen dat zowel taal,maar ook cultuur (wij zullen bijvoorbeeld sommige vraagstukken anders oplossen of enkele gebruiken hebben die zij niet kennen) ervoor kunnen zorgen dat er een onderschatting van het IQ plaatsvindt.
Is ‘de slimste mens ter wereld’ ook de intelligentste mens?
Toch niet! Intelligentie op zich is een zeer ruim begrip en verwijst naar verschillende vaardigheden. Van een intelligent kind kan nog bedoeld 
worden dat deze met woorden heel sterk is of net heel goed puzzels en vraagstukken kan oplossen. Ook ‘de slimste mens ter wereld’ is niet per se de intelligentste mens. In deze Quiz wordt voornamelijk gepeild naar verworven kennis zoals geschiedenis, actualiteit en media-weetjes. Hoewel dit zeker ook deel uitmaakt van intelligentie, is intelligentie veel breder.
Het Cattell-Horn-Carroll (CHC) –model bundelt de geschiedenis en de theorie van het meten van intelligentie en geeft aan dat intelligentie steevast onder te verdelen is in verschillende dimensies, verwijzend naar de verschillende brede cognitieve vaardigheden. De twee hoofddimensies zijn vloeiende intelligentie (de vaardigheid om te redeneren en probleemoplossend te denken bij nieuwe taken) en gekristalliseerde intelligentie (de verworven kennis en vaardigheden die belangrijk zijn in de eigen cultuur). Maar bij deze twee hoofddimensies stopt het niet: onder intelligentie vallen ook cognitieve vaardigheden als bijvoorbeeld korte termijn geheugen, visuele en auditieve infoverwerking als ook verwerkings- en reactiesnelheid. Het CHC-model beoogt op deze manier een zo omvattend mogelijke kijk op intelligentie opdat geen enkel aspect van intelligentie verloren zou gaan wanneer we dit abstract begrip willen omzetten in een meetbaar iets. Bij een intelligentiemeting worden er per dimensie testen uitgezocht om te komen tot een cognitief vaardigheidsprofiel dat een brede en evenwichtige vertegenwoordiging van de cognitieve vaardigheden waarborgt. Een quiz of test zoals ‘de slimste mens ter wereld’ doelt dus maar op één dimensie (gekristalliseerde intelligentie) van intelligentie en doet tekort aan een test voor algemene intelligentie.
Waarom intelligentie testen?
Het vaststellen van een IQ heeft verschillende voordelen. Het kan helpen in het formuleren van adviezen in de handelsgerichte diagnostiek. Met het cognitieve vaardigheidsprofiel van het CHC-model kunnen een brede waaier van vaardigheden van kind of cliënt in kaart gebracht worden, waardoor niet alleen zwaktes maar ook sterktes van de persoon belicht worden. Het afnemen van een intelligentietest kan eveneens ondersteuning geven aan vermoedens of vragen vanuit ouders of school (bijvoorbeeld vermoedens van hoogbegaafdheid).
opgroeienblog.wordpress.com 